Free Printable Filipino Story Book: Nang Maglakad ang mga Bakawan

 1

Nang Maglakad

ang mga

Bakawan…

Villamor S. Quebral, Ed. D

2

Ang akdang ito ay nililok ng isip at puso upang sadyang ialay sa dalawang

Dakilang Ina -- Ang Inang Lupa at Inang Kalikasan…

Aking layunin na sa pamamagitan ng akdang ito ay bigyan ng tinig ang kanilang

panaghoy at daing dulot ng matinding sakit na kanilang dinaramdam…

Taglay ko ang pag-asang mabuksan ang mga mata at tainga ng tao na kanilang

kinanlong at inaruga sa kanilang bisig at sinapupunan…

ngunit ang isinukli ay pagmamalupit at walang habas na pagsira bunsod ng sakim

na pakinabang.

3

Masasabi kong ang aklat na ito ay may sariling buhay at pagkilos na

sadyang pumukaw sa puso ko’t diwa. Nasabi ko ito dahil maraming beses na

tinangka kong ito’y itago na lamang sa pangambang baka di nito matawag ang

pansin ng balana. Subali’t sa bawat tangka ko na ito’y gawin ay siya namang

pagkakaroon ng mga di pangkarinawang kaganapan sa iba’t ibang panig ng

daigdig.

Pinasimulan ko itong sulatin nang kasalukuyang nananalanta ang bagyong

Ondoy noong buwan ng Setyembre taong 2009, habang pinapanood ko sa

telebisyon ang mga kahindik-hindik na kaganapan duiot ng matinding pagbaha.

Ang malakas na ragasa ng tubig na sumalanta sa maraming tao at ari-arian ay

nagsilbing malakas na pwersa na siyang nagtulak sa akin na buuin ang akdang ito.

At sa loob lamang ng halos dalawang buwan ay natapos ko ang manuskrito.

At habang isinasagawa ko ang rebisyon at editing ay kasabay na nagaganap

ang mga di pangkaraniwang kalamidad. Ang pinaka-espesipiko na aking

mababanggit ay ang paglindol sa Japan noong nakaraang taon (Marso 12, 2011).

Naging sanhi ito ng malaki at malawak na tsunami na kumitil sa mahigit 4,000

buhay at nagwasak ng maraming tahanan at ari-arian. Lalong nagpuyos ang aking

damdamin at isip na tapusin ang aking pagsulat.

Lumipas uli ang ilang buwan bago ako naglakas loob na ito’y ipresinta sa

isang Palimbagan --- at ako’y labis na nagalak nang ito’y pumasa sa kanilang

ebaluwasyon na ito ay mailimbag -- sa kundisyon na gawin ko ang pinal na editing

at rebisyon. Patapos na ang editing ng bumulaga na naman ang balita sa diyaryo,

radio at telebisyon ang balita tungkol kay “Sandy” --- ang binansagang

“Frankeinstorm” na sumalanta sa Eastern Seaboard ng Estados Unidos.

At habang isinusulat ang bahaging ito ng aklat, ay kasalukuyan pang

tinataya ang lawak ng pinsala sa buhay at ari-arian sa New York at New Jersey,

4

na naging sentro ng di pangkaraniwang bagyo, at noon lang nangyari sa buong

kasaysayan ng mundo – na ang tatlong “extreme events” ay nagsanib-puwersa

para mabuo ang isang dambuhalang bagyo.

Nais ko ring tawagin ang inyong pansin na ang bagyong “Sandy” ay

sumentro sa New York City – na sa Proplogo ng aklat na ito ay siya ring lugar na

aking binanggit (2009 pa nang ito’y aking isulat) upang ilarawan ang posibleng

maging malagim na pangyayari o kaganapan sa malapit na hinaharap kapag

nagpatuloy ang pagsira sa Lupa, at kawalan ng malasakit sa Kalikasan at sa iba

pang mga nilalang.

Ang mga pangyayari na aking binanggit, nagkataon man o sadyang

pinagtiyap ng panahon, ang nagtulak sa akin na ipalimbag na ang aklat na ito,

dahil may hinuha ako na baka sa kakaantala ay kusa na itong maglakad papunta

sa palimbagan.

5

PROLOGO

Ang Senaryo ay General Assembly ng United Nations sa New York,

Estado ng Amerika. Nagkakatipon ang mga pinuno ng mga bansang kasapi, mga

teologo, siyentipiko, kasama ang mga piniling pangulo ng mga kilalang

Pamantasan sa buong mundo.

Mapapansing balisang-balisa ang lahat ng dumalo sa asembleyang iyon;

maingay sa malaking bulwagan, at nakapalibot ang mga makabagong video screen

at dito ay ipinakikita ang mga kagimbal-gimbal na pangyayari sa iba’t-ibang sulok

ng daigdig.

Tumindig ang Sekretaryo Heneral at sa isang magiting ngunit basag na

tinig ay kaniyang ipinahayag: “Ladies & Gentlemen, today we are facing an

unprecedented crisis which is gigantic in proportion. It is indeed a global

catastrophy. Never in the past that we witnessed such crisis – as a matter of

fact, a group of our best scientists, after having their thorough assessment of

these very peculiar phenomena, concluded that the entire humanity is now on

the brink of EXTINCTION!”

Naudlot ang pagsasalita ng Sekretaryo Heneral sa malakas na hiyawan ng

mga dumalo sa pagpupulong na yaon. At dito niya tinawag ang kanilang pansin na

panoorin ang mga pangyayari sa ibat-ibang panig ng daigidig na ipinakikita sa mga

malalaking video screen na nakapalibot sa bulwagan.

Sa isang screen ay ipinakikita ang pagkatunaw ng mga yelo sa Antartica –

dahilan ng pag-apaw ng tubig sa mga karagatan sa dakong yaon; sa katabing

screen naman ay nakalarawan ang matinding tagtuyot sa Africa – patung-patong

ang mga patay na hayop at makikita ang mga tao, mga bata at matatanda, na

buto’t-balat na lang dahil wala nang makain at tubig na mainom; sa Estados

Unidos ay paralisado ang lahat ng kalakalan at serbisyo ng pamahalaan dahil sa

matinding krisis sa tubig at kakapusan ng suplay ng enerhiya; halos ganito rin ang

pangyayari sa Europa, sa Asia at maging sa Australia. Dagdag pa rito ang mga

malalaking sunog sa mga dati’y berdeng kagubatan bunga ng matinding init. Sa

Gitnang Silangan naman ay nagsara na ang mga kumpanya ng langis dahil natuyo

6

na ang mga depositong pinagkukunan sa disyerto man o sa karagatan – dahilan

kaya wala ng makikitang tumatakbong mga sasakyan at umaandar na mga

factoria; Sa China naman ang di mabilang na tao ay nasa magkabilang pampang

ng Yellow River, na tumatangis dahil ito’y biglang natuyuan ng tubig; nagkalat sa

ibat-ibang baybayin ng karagatan ang mga patay na isda at mga lamang dagat;

langkay-langkay din ng iba’t-ibang uri ng ibon ang bigla na lang nangamamatay; at

sa isang lugar sa Malayong Silangan na dating taniman ng sari-saring mga

bulaklak, ngayon ay puro dahon at tangkay na lang na natutuyo ang makikita --

wala nang makita kahit isang talulot ng bulaklak. At ito pa ang isang kahindikhindik

na tanawin – nagkalat ang mga bangkay sa lansangan, umaapaw ang mga

pagamutan sa dami ng mga may sakit, sanhi ng isang salot na karamdaman na

kung ano ang lunas ay hindi matuklasan.

Pagkatapos nito ay biglang nangamatay ang mga video screen, at isang

malakas na dagundong ang maririnig na paparating. Dali-daling lumapit ang

Pinuno ng Seguridad sa Sekretaryo General at may ibinulong sa kaniya…titindig

sana ang Sekretaryo Heneral upang magsalita, ngunit biglang sinalpok ng

higanteng daluyong ang UN Headquarters – isang dambuhalang tsunami ang

dumating at nilamon ng kalaliman ang buong estado ng New York…

Ang Senaryong ito ay masasabing isang kathang isip; ngunit maari ding

isiping ito’y isang paglalarawan ng posibleng maging kaganapan sa malapit na

hinaharap. Kung sabihin naman na ito’y isang panaginip o bungang-tulog, ang

panaginip ay may tiyak na kahulugan na di dapat ipagwalang bahala sapagkat

nagbabadya ito ng isang pangyayari. At ang karaniwang ginagawa sa taong

nananaginip ay gisingin upang bumalik sa kaniyang ulirat.

Ang akdang ito ay naglalayong gisingin at tawagan ng pansin ang tao dahil

sobra na ang kaniyang pagmamalupit sa kalikasan. Malaki na ang kaniyang

nagawang pinsala sa Kalikasan at sa Inang Lupa na kaniyang pinagmulan. Ang

pansin ng tao ay pirming nakatuon sa sariling pakinabang at sa hinaharap – wala

siyang kasiyahan. Nalimutan na niyang magsaalang-alang sa kalikasan at sulyapan

ang nakaraan, ang kaniyang pinanggalingan – ang kaniyang pinagmulan at

panimula ng lahat ng bagay.

7

Kabanata 1

Nang Pasimula…

Nang pasimula, ipinasya ng Makapangyarihang Bathala na lumikha ng bagay na

magdudulot sa Kaniya ng kaluguran at tuwa. Dito Niya naisip na lumikha ng

isang di malirip na kalawakan, at dito Niya inilagay ang mga dambuhalang tanglaw

sa araw at gabi – ang araw, buwan mga planeta at bilyun-bilyong mga bituin.

Plano ni Bathala na gumawa pa ng maraming bagay. At dito niya ipinasya na

pumili mula sa mga planeta ng isang magsisilbing tahanan ng iba pang mga bagay

na nais niyang likhain.

Sa mga ito’y napili si Ertho. Si Ertho ang siyang Haring Lupa. Pinuno’ ng yaman

si Ertho – sa kaniyang mga ugat ay nananalaytay ang ibat-ibang uri ng mineral.

Ang kaniyang mukha ay nalalambungan ng mga bulaklak na sari-saring kulay. Ang

ulo nito ay natatakpan ng makapal at berdeng kagubatan.

8

Ang hininga niya ay sakdal linis at ang dampi nito ay nagbibigay ng buhay sa buo

nitong katawan. Ang kaniyang musika ay matimyas na awit ng mga ibon sa

himpapawid. Ang kaniyang tinig ay malamyos na atungal ng ibat-ibang uri ng

hayop sa kaniyang mga gubat at kaparangan.

Masaya si Ertho at punong-puno ng buhay. Sa umaga’y magiliw na nakikipaglaro

sa Haring Araw. Sa tanghali nama’y puting ulap ang sa kaniya’y lumalambong, at

sa gabi’y pinahihimlay siya ng halumigmig ng mga Tala at ng Dakilang Buwan. Ang

halimuyak niya’y kasariwaan. Ang ngiti niya’y punong-puno ng sigla at kulay. Ang

kaniyang pagkauhaw ay tinitighaw ng manaka-nakang pag-ulan.

Nakita ni Bathala na masigla at makulay si Ertho, subalit kaniyang napagtanto na

mayroon pang kulang. Ninais Niyang makakita ng likidong bughaw – kasing kulay

ng Langit na Kaniyang tahanan. At sa likhang ito ay dito naman Niya itatahan

ang iba pang mga bagay na nais Niyang malalang.

Dito Niya nilikha si Oceana. Si Oceana ang siyang Reynang Karagatan. Tulad ni

Ertho, pinuno’ rin ng yaman ni Bathala si Oceana. Sa kaniyang sinapupunan ay

nakalagak ang ibat-ibang uri ng substancia at mineral. Dito rin makikitang

lumalangoy ang mga sari-saring isda at lamang-dagat na langkay-langkay.

9

Ang pinaka-adorno ni Oceana ay mga makukulay na corral – tahanan ito ng mga

isdang sa kaniya’y kaaliwan. Ang kaniyang pisngi’y mga dalampasigan ng puti at

asol na buhangin. Ang kaniyang musika’y tiklado ng mga alon na sinasaliwan ng

malamyos na sipol ng hangin.

Tulad din ni Ertho kalaro niya ang Haring Araw kung araw, at ‘pag gabi naman

ang kaniyang timon ay ang Dakilang buwan. Ito ang tumitimpla sa dating at

paglikas ng mga alon sa kaniyang mga dalampasigan, upang ang tunog ng mga ito’y

matimyas pakinggan.

Ang kaniyang dalampasigan ay kaaya-ayang lakaran, laluna kung ito’y gawin sa

pagbubukang liwayway. Alingasaw ng kaniyang tubig ay totoong napakadalisay,

dulot nito ay sigla at kalusugan ng kapaligiran. Malumanay na bugso ng hanging

dumampi sa kaniyang tubig na bughaw, ay sadyang nagpapatingkad sa buhay at

daloy ng kalikasan.

10

Kabanata 2

Ang Dakilang Union

Labis ang tuwang dulot kay Bathala ng dalawang bagay na kaniyang nilikha.

Buhay at kulay ang kaniyang nakikita, sa tuwing tinatanaw sina Ertho at

Oceana. Isang araw ay naisip niya; “Ano kaya’t aking pagsamahin itong dalawa,

ano kayang buti at ganda ang ibubunga?”

Sa hudyat ng Kaniyang salita’y pinapagsama niya itong dalawa, at lalong

tumingkad ang kulay at buhay na kaniyang nakita.

Sina Ertho at Oceana ay pinagbigkis ng mga agos ng tubig. Mula sa bukal ng mga

kabundukan, naugit ang mga ilog at batis. Hanggang sa ang mga ito’y humantong

sa mga baybayin at karagatan, na tila laging naka-abang na salubungin ang

panauhing hinihintay.

Araw at gabi ang kanilang ulayaw ay walang patid. Sa pagniniig nila’y umuusbong

ang puno mula sa binhing maliit. Mula sa tangkay ng halaman ay lumalabas ang

bulaklak na makulay. Sa sanga ng mga sari-saring puno lumalawit ang mga

bungang pagkaing mainam.

11

Sa mga pugad ng sari-saring ibon ay lumalabas ang mga inakay na umaawit. Sa

mga corral ay naglalaro ang mga isdang maririkit.

Sa parang ay walang tigil ang laro ng buhay – ang nanghuli ngayon ay siya namang

huli bukas, sa ibang hayop na sa kaniya’y mas malakas.

Ang isa pang dakilang hiwagang maituturing, ay ang gawain ng luntiang dahong

kanipis-nipis. Sa kaniyang pagsalo’ sa dampi ng init, lumilikha ito ng pagkaing

bumubusog sa lahat ng sa kaniya’y nakapaligid. Kapag ang dahong ito ay nalagas

mula sa tangkay na pinagmulan, at sa lupa ito’y nalagak -- sa tulong ng hangin,

tubig at init, nagsisilbi itong bagaso sa punong sa kaniya’y tumangkilik.

Ang likas ng tubig ay sadya ring kagulat-gulat. Likido man itong naturingan

subalit may puwersang di kayang sagkaan at pilit na kinakamit ang lebel nitong

dapat. Mula sa kalalilam ito’y bumubulwak upang diligin ang lupang tigang at ang

angkin nitong yaman.

12

Pagkatapos ay dadaloy sa mga ilog at batis, at ang tiyak na hantungan nito ay

pusod ng karagatan. Mula rito’y tatangayin siya ng hangin at init upang

pansamantalang ilagak sa himpapawid. Sa panahong si Bathala lamang ang

nagtakda, ang tubig na ito’y muling babalik sa lupa -- pumaimbulog na aso’ ngayon

ay naging mga patak ng likido, na kusang dumidilig sa mga halaman at puno.

Ang natural na daloy ay tuloy-tuloy, palibhasa sa batas ni Bathala dito

nananalunton. Sa daloy na ito umiinog ang buhay, ng lahat ng bagay na nilalang

ng Maykapal. Ang daloy ding ito ang nag-uugnay sa lahat -- mga, hayop, halaman,

ilog bundok man o dagat.

Ang pag-iral ng bawat isa ay magkakaugnay upang sustenihan ang buhay ng isa’tisa.

Kaya ang daloy na ito’y hindi dapat maudlot, upang hindi rin maampat ang

buhay at sigla na kaniyang dulot.

13

Kabanata 3

Nilalang ang Tao

Sa pagdaan ng mga panahon nakita ni Bathala ang lalong pagyaman at pagyabong

ng mga bagay na kaniyang nilikha. Sa patuloy na pagniniig nina Ertho at Oceana

ay lalong naging makulay at masigla ang natural na daloy ng buhay.

Lalong kumapal ang mga kagubatan. Umuusbong ang maraming bulaklak na sarisari

ang kulay. Naglipana ang mga hayop sa parang; mga ibong nagliliparan sa

himpapawid; ang mga ilog at batis ay puno ng sigla, tuloy-tuloy ang daloy na

walang bara. Sa gabi’y maririnig ang nagsasalimbayang tinig ng mga maliliit na

nilalang -- onomatopoeia ang musika na kanilang alay, na sinasaliwan ng Hanging

Amihan.

Ang dagat naman ay lalong naging matingkad na asul. Lalong kumapal ang mga

lamang dagat at mga langkay-langkay na isda. Ang mga dalampasigan ay lalong

dumalisay sa walang tigil na paghagod ng mga alon sa gabi’t araw. Ang hangin ay

sakdal sariwa at malinis; malayang gumagala at pinasasayaw mga munting dahon

at bulaklak.

14

Kung mayroong Paraisong matatawag, ‘yan ang pasimulang kalagayan ng

mundong likha ni Bathala. Nilikha Niya ito na hindi sira; bagkus ay kumpleto sa

mga elemento at mineral; balansiado ang lahat at walang kulang, lahat ng

kailangan ay Kaniyang isinangkap.

Ngunit napagtanto ni Bathala na tila may kulang pa sa kaniyang nilikha. Oo nga’t

maganda at makulay ang mundo na kaniyang ginawa, mga natural na sangkap ay

sadyang sagana. Subalit ania’y, “Sino kaya ang maaari kong makasama, upang

pagmasdan at wariin itong aking mga nilikha?”

Dito niya naisip na lalangin ang Tao -- ayon sa kaniyang wangis ito’y kaniyang

nilalang. May sangkap na puso upang may panamdam; at ng isip upang

pagpapasya’y kaniyang isang katangian at kahigtan sa iba pang mga nilalang.

Mula sa alabok ng lupa ang tao’y kaniyang nilikha. Nilalang siya na sadyang

kakaiba -- may katawan, espiritu at kaluluwa. Nilalang ang tao na sadyang

kalarawan ng Bathalang lumikha.

15

Matingkad ang bilin sa tao na nilalang: “Humayo kayo at magpakarami, at inyong

kalatan ang lupa, at inyong supilin…” “Kayo” ang wika dahil ang tao’y di nag-iisa,

lumalang si Bathala ng makakasama niya. Ang unang tao na mula sa alabok ng

lupa ay tinawag na “lalake;” at ang ikalawang tao na lalang mula sa kaniyang

tadyang ay tinawag na “babae.”

Kung paanong si Ertho ay binigyan ng kapares – si Oceana; gayundin ang lalake

ay pinarisan ng babae.

Inisip ni Bathala na kumpleto na ang gawain niyang paglikha, kaya minarapat

niyang magpahinga. Subalit bago niya ito gawin ay hinirang niya ang tao bilang

“katiwala” sa lahat ng kaniyang nilalang: Aniya sa tao, “lahat nitong aking mga

nilikha sa iyo ko dinadala upang bigyan ng ngalan; mga puno, halaman, ibon, mga

hayop sa parang, mga isda sa dagat sa batis o sa mga ilog man, lahat ay inilalagay

ko sa ilalim na iyong mga kamay.”

“Danga’y iyo lamang sanang tandaan, na ang mga ito’y katulad mo ring aking

nilalang. Kung ang mabuhay at tumahan ay iyong karapatan, yan man ay binigay

ko sa iba ko pang mga nilalang.”

16

“Dugtong pa ni Bathala, “Tinatawag ko bilang saksi sina Ertho at Oceana, pati

na ang Langit kasama ang lahat ng mga Tala, narinig nilang lahat ang sa’yo ay

aking ibinilin, huwag ka sanang magtalusira bagkus ay ingatang tuparin.”

17

Kabanata 4

Ang Pagtalusira ng Tao

Nang una ang tao’y naging masunurin. Sa lahat ng utos na sa kaniya’y ibinilin.

Lahat ng nilalang ni Bathala ay kaniyang binigyang ng pangalan: mga hayop, ibon,

isda sa karagatan, mga puno at halaman pati mga maliliit na nilalang.

Nagpapatunay ito ng talino niyang taglay, kakambal ng kapangyarihang sa kaniya’y

ibinigay.

Sa paglipas ng panahon ang mga nilalang ay patuloy na kumapal. Sa natural na

daloy mga bagong buhay ay umuusbong. Ang dakilang union ni Ertho at Oceana

ay lalong nagpayaman sa angkin nilang kulay at ganda.

Ngunit kasabay nito ay ang paglago at paglaki ng tao. Sa angking kakayahan

pinalawak nito ang kaniyang kapangyarihan. Lalo na nang mula sa kaniyang lipi ay

lumitaw ang apat na dakilang supling: Sina Romano, Cesario, Amerigo at

Oxfordo.

18

Ang apat na ito ay may kani-kaniyang pinamamahalaan:

Si Romano ang namahala sa espiritu at humubog sa paniniwala ng tao;

Si Cesario ang nag-ugit ng mga batas ukol sa karapatan at ari-arian ng tao;

Si Amerigo ang namuno sa pangangalakal o komersiyo na ginawa ng tao;

At si Oxfordo naman ang panday ng kaisipan at nagsangkap ng dunong sa tao.

Si Romano ang nagturo ng pananalig kay Bathala, na siya’y dapat kilanling tunay

na Manlilikha. Sa apat na sulok ng lupa ito ang kaniyang matiyagang ipinunla -- na

lahat ng tao’y kay Bathala dapat na sumamba. Kaniya ring binigyang diin na ang

tao, sa lahat ng nilalang, ay siyang pangunahin dahil sa talinong taglay -- siya ang

hinirang upang pamahalaan ang lahat ng iba pang mga nilalang.

Anupa’t malaya siyang gawin ang anumang maibigan. Ito’y dahil sa akalang ang

lahat ng mga ito’y sa kaniya ibinigay, upang tugunan lamang ang kaniyang

pangangailangan. Nalimutan niya ang bilin na dapat din silang pangalagaan at

mayroon din silang karapatan sa buhay at tirahan.

19

Upang ipakita ang paggalang kay Bathala, ang tao ay lumikha ng ibat-ibang hugis

at simbolo. Nagpatayo siya ng malalaking edeficio na may sari-saring disenyo.

Nilagyan ang mga ito ng mga adorno -- larawan ng ibon, hayop at tao; kasama

pati larawan ng araw, buwan at ng mga tala; na yari sa kahoy, kundi man sa bato,

tanso at ginto. Sinasabing sumasamba kay Bathala, subalit bakit sa mga imaheng

ito nagpapatirapa?

Ganito hinulma ni Romano ang isip at espiritu ng tao—isang paghulmang

bumulag sa mata ng puso at naglihis sa dakilang adhika kung bakit nilalang ang

tao. Ito rin ang ugat ng kawalan ng pagsasa-alang-alang sa buhay at kapakanan

ng iba pang mga nilalang.

Ang estadong ito ng tao ay lalong pinalawig ng kapatid ni Romano na si Cesario.

Inugit ni Cesario ang mga batas at alituntunin, upang ang karapatan ng tao’y

lalong palawigin. Ang mga batas na ito ang nagtakda ng pagmamay-ari, sa mga

lupa, bundok, at gubat; ultimong mga butil ng mga likas na binhi.

20

Pati na mga ilog batis at bahagi ng dagat, inangkin na rin ng tao bagaman di

dapat. Si Cesario din ang masikap na nagturo, kung paano gamitin ang

karapatang pantao -- karapatang sumaklaw at nagpawalang bisa sa karapatan ng

iba pang mga nilikha.

Hindi ba’t ang batas ni Bathala ang dapat na umiral? Sapagkat ang batas na ito

ang sinusunod ng kalikasan. Ito ring batas na ito ang nagbibigay karapatan, hindi

lamang sa tao kundi maging sa iba pang mga nilalang – karapatan sa tirahan at

karapatang mabuhay.

Sa batas na kinatha ni Cesario lalong naging espesyal at naging sentro ang tao.

Ang mga batas ding ito ang nagbigay ng di maampat na karapatan upang

abusuhin ng tao ang Inang Lupa at mga likas nitong yaman.

Sa pagsilang ni Amerigo ang tao’y lalong naging makapangyarihan. Sapagkat

taglay nito ang sandata ng agham at karunungan. Natutuhan ng tao kung paano

hugutin ang mga likas na yaman mula kay Ertho at Oceana na si Bathala ang

naglagay.

21

Ang tao’y nagparoo’t-parito, sa mga bundok at karagatan, upang simsimin ang

mga tagong yaman. Anupa’t itinatag ng tao ang komersiyo o kalakalan, na ikinubli

sa ngalan ng industrialisasyon at kaunlaran.

Subalit ang mga gawang ito na walang humpay ay nagdulot ng malaking pinsala

kina Ertho at Oceana. Ang mga kagubatang dating lambong sa mukha ni Ertho

ay unti-unting nawala. Ang mga ilog at batis na kusang bumubukal mula sa

kaniyang puso, ngayon ay nalagyan na ng bara.

Ang hanging dating sariwa, ngayon ay marumi at bilasa na. Ang dating mga

higanteng puno ngayon ay mga dambuhalang konkreto na. At ang dating

kabukirang luntian ngayo’y kulay abo at matigas na kapatagan na.

Si Oceana na dating kulay asul ngayon ay itim na. Mga corral na tahanan ng mga

isda ngayon ay giba-giba na. Pati mga anak nilang maliliit ay nilalambat at kung

minsa’y pinapatay ng malakas na tunog ng pasabog. Ang mga dalampasigan na

noo’y maaliwalas at malinis, ngayo’y unti-unti nang naglalaho at kung anu-ano na

ang nakatindig.

22

Kung si Romano ang humulma sa espiritu ng tao, si Oxfordo naman ang

pumanday sa kaisipan at nagsangkap ng karunungan sa tao. Tila isang Heneral

itong si Oxfordo na sumanay sa kakayahan ng tao at ihanda ito sa

“pakikipagdigma.” Ang digmaan ay hindi laban sa kapuwa tao, kundi laban sa

kalikasan at sa iba pang mga nilalang.

Taglay ang sandata ng karunungan umugnay si Oxfordo kay Amerigo. Ang mga

“kawal” na kaniyang sinanay ay idinistino sa mga larangang sakop ni Amerigo. Ang

mga kawal na ito ang ginamit sa kalakalan – kalakalang walang habas na sumira sa

kalikasan.

Nagsimula ang kanilang operasyon sa paggawa ng mga riles na bakal. Sinundan

ito ng paggawa ng mga canal na diumano’y daluyan ng kalakal; pagkatapos ay

sumunod ang malawakang Industriyalisasyon. Sa mga proyektong ito di mabilang

na mga puno ang kanilang kinatay; at sa bawat milyang riles na bakal daan-daang

bundok ang kanilang binungkal.

Ang mga sumunod na operasyon ay lalong mapaminsala. Sapagkat ito ay itinuon

sa pagsimsim sa mga likas na yaman. Nilikha ng tao ang awtomobil na pinatatakbo

ng petroleo. Ito rin ang nagpapagana sa mga dambuhalang factoria na bumubuga

ng usok na may lason. Sa petroleo din nagmumula ang ubod tibay na plastic – na

siyang dahilan ng pagbabara ng mga ugat na daluyan ng tubig.

23

Ang pagdami ng tao ay naging sanhi rin ng maraming kabit-kabit na suliranin.

Kakulangan sa pagkain ang pangunahin. Paano’y ang mga dating bukid at parang

na tinutubuan ng pananim, ngayo’y bloke-blokeng konkreto na ang duo’y

nakatanim.

Dahilan din ito upang mabulabog ang mga maliliit na kulisap na dati’y

nananahimik. Paano’y sinira maging ang kanilang mga munting silid. Kung ganti

mang matatawag ay hindi natin batid, ngunit ang kanilang paghalubilo sa tao ay

nagdulot ng iba’t-ibang uri ng sakit.

Bilang bahagi ng pagsasanggalang, hindi lang sa sarili kundi sa iba pang

pakinabang -- gumawa ang tao ng mga likidong sangkap -- sa paniwala’y pantaboy

sa mga kulisap, ngunit ang di niya alam ay lason din ito na kaniyang

ikapapahamak.

Ang lahat ng mga pangyayaring ito sa mata ni Ertho at Oceana ay hindi nalingid.

Palibhasa ramdam nila ito na tila masakit na hagupit. Ang dating mukha ni Ertho

na makulay at puno ng buhay, ngayon ay makulimlim na at saklot ng kalungkutan.

24

Gayun din si Oceana, na dating bughaw sa kariktan, ngayon ay unti-unting

kumakalat ang lason sa kaniyang kalaliman. Sa kaniyang sinapupunan na noo’y

ramdam ang piglas ng buhay, ngayon ay unti-unting nagiging malalim na libingan.

The Great Pacific Garbage Patch

25

Kabanata 5

Nang Maglakad ang mga Bakawan…

Ano itong ingay na aking naririnig? Taghoy at hiyawan na walang patid.

Naglulundagan ang mga dambuhala sa dagat. Ang mga isda ay di mapigil sa

pagpiglas, na tila gustong umahon sa mga talampas.

Ang awit ng mga ibon ay naging tila iyak; ang atungal ng mga hayop ay naging

tunog ng paghudyat. Ang hanging Habagat ay naging masungit na bagyo. At ang

hanging Amihan ay naging higanteng ipo-ipo.

Makulimlim ang kalangitan, at ang mukha ng araw ay di masilayan. Ang tanging

maaaninag ay guhit ng kidlat sa kalawakan. Ang katahimikang bumabalot sa

kalangitan ay dagundong ng kulog ang siyang tanging bumabasag.

Nabaling ang aking tanaw sa dalampasigan, kung saan nagsasalubong ang tubigalat

at tabang. Laking gulat ko nang aking masaksihan, nakita ko ang mga

naglalakad na bakawan, kasama ng iba’t-ibang uri ng puno sa kagubatan.

26

Sa unahan nila’y maraming kawan ng mga hayop na nag-uunahan. Sa himpapawid

naman ay iba’t-ibang uri ng ibon, kulisap at mga balang na langkay-langkay. Na sa

kapal nila’y halos magdilim ang kalangitan.

Nang aking wariin kung saan ang kanilang tungo, sa iisang direksiyon aking

napagtanto. May tunog ng pakakak na sa kanila’y gumagabay, galing sa isang

dako kung saa’y di ko alam.

Ang diwa ko’y hindi mapalagay, sa senariong ito na aking nasaksihan. Isang

dakilang martsa ng mga nilalang, walang nakahalong tao kahit isa man. Kaya

aking ipinasya na kahit man lang sa aking balintataw, ay masundan sila kung saan

ang hantungan.

Nakita kong tumigil na ang martsa - sa isang pationg nuon ko lang nakita. Isang

kalaparan ng lupa na di masukat kahit ng mata. Kasabay ng pagtigil ng tunog ng

mga pakakak ay siya namang pagkahawi ng tabing mula sa ibaba ito’y pumaitaas.

27

Dito lumantad ang dalawang trono na nasa gitna ng patio. Ang isa’y kulay

bughaw at ang isa’y kulay ginto. Sa hudyat ng pakakak ay nakita kong pumagitna

ang dalawang Dakila.

Sa anuncio ng tinig na umalingawngaw, sinabing “MABUHAY SINA ERTHO AT

OCEANA!” at ang lahat ay nagpugay bilang tanda ng paggalang.

Ang tanawin ay sadyang kamangha-mangha, na kung saan nagkakatipon ang ibatibang

uri ng nilikha. Sa kanilang anyo at galaw ay mahihinuha na may malaking

pagkilos na nagbabadya.

Ang diwa ko’y binalot ng pagkabahala, sa tanawing ito na aking nakita. Tanong

ko sa sarili’y kahulugan nito’y ano kaya? Bakit sa karamihang ito’y walang

nakahalo, wala, kahit isa mang tao. Kundi mga hayop, isda at puno, kasama ang

mga ibon, mga kulisap na mayroong kani-kaniyang pinuno.

28

Kabanata 6

Ang Dakilang Konsilyo

Nakita kong tumayo si Ertho at nagsalita. Ang kaniyang tinig ay tila kulog na

dumadagundong; at ang lahat ng naroon ay matamang nakinig. Malinaw niyang

tinuran, “Kayong lahat ay aking ipinatawag dahil sa mahalagang bagay na di

dapat ipagpaliban; ito’y may kaugnayan sa gawa ng mga tao na sa ati’y

paglapastangan.”

“Mahaba na ring panahon na ito’y ating tiniis. Subalit sa halip na ang tao’y

tumigil, lalo pa itong naging malupit. Upang ito’y aking patibayan, tinatawag ko

ngayon sina Flora, Fauna, at Naturno, upang sa atin ay magbigay ng kani-kaniyang

ulat.”

Unang tumayo at nagsalita si Flora – ang pinuno ng lahat ng uri ng halaman at

puno. “Mahal na Ertho at Oceana, mga kasama,” ang bungad na salita ni Flora.

“Sadyang nakakaligalig ang pangyayari sa aming hanay. Ang aming kagubatan na

dating makapal, ngayon ang natitira ay mangilang-ngilang puno na lang. Kung

susumahin sa kaniyang kabuuan, ikawalong bahagdan (1/8) na lang ang gubat sa

aking kaharian.”

29

“Ito’y dahil sa walang habas na pagputol ng mga punong kahoy, upang tustusan

ng tao ang kaniyang pangangailangan—pangunahin dito ay ang paggawa niya ng

sariling tahanan, bukod pa sa ang ibang kaputol ay ginagawa niyang uling at

panggatong.”

“Bukod pa rito ang ginagawa ng kanilang mga kaingero, na dahil wala nang

matamnan sa kapatagan ay kinakalmot pati ang gulugod ng aming kabundukan,

at kaniyang sinusunog ang para sa kaniya’y sukal na nakakabalam. Dahilan ito

upang ang aming lupa kapag bumuhos ang malakas na ulan, ay dumadausdos

dahil wala nang makapitan.”

“Ang aming mga puno na dati’y hitik ng natural na bunga, ngayon ay unti-unti

nang nawawalan ng sigla. Paano’y sa kagustuhan ng tao na marami siyang

mapakinabang, binubugahan ito ng usok na kung ano ito ay di namin alam.”

“ Dagdag pa rito ang ginagawa ng tao, na paghalu-haluin ang di magkakauri. At

sa dunong niya’y nagagawa niyang pausbungin ang bagong binhi mula sa laman ng

mga puno at halaman na kaniyang sinuri. Kaya ang bunga na dati’y ubod tamis,

ngayon kung di mapakla ay naging mapait.”

30

“Tungkol naman sa aming mga halamang namumulaklak; na nagsisilbing adorno sa

aming kaharian; ngayon ang kanilang matingkad na kulay ay unti-unti nang

napaparam. Paano’y ang dating pagkaing natural, pinalitan ng tao ng tinatawag

niyang kemikal. Ang totoo nakarating sa akin ang malungkot na ulat, na malapit

na ang panahong dina sila muli pang mamumukadkad.”

Ikalawang tumayo at nagsalita si Fauna – ang pinuno ng lahat ng mga hayop sa

lupa at sa dagat. Matapos siyang magbigay pugay kina Ertho at Oceana ay sinabi

niya: “Mga kasama, ang mga tinuran ni Flora na mga suliranin ay pawang totoo at

aking nasaksihan. Sa katotohanan, may malaki itong kaugnayan sa dinaranas

ngayon ng aming kaharian. “

“Sa unti-unting pagkawala ng mga kagubatan, malaking suliranin sa amin ang

tahanan. Sa bawat punong mawala, maraming ibon, mga unggoy at gagamba ang

nagiging gala. Ang ibang mga hayop na kung tanghali ay gustong magpahinga,

subalit dahil wala nang masilungan ay di na magawa. Pati mga zorra, musang at

daga, ay nabubulabog kapag binubungkal ang lungga, kung saan sila tahimik na

nakatira.”

“Marami na rin sa amin ngayon ang nagdarahop, dahil sa pagkain ay kinakapos.

Paano’y pati dahon, kulisap at uod ay pinapatay kundi man kinakain ng mga

mapagsamantalang buktot.”

31

“Ang mga kapatid naming nasa mga karagatan ay di rin nakaligtas sa mga sukab

na kalaban. Lahat ng uri ng isda malaki o maliit man, sa mga lambat at sima ng

tao ay hinuhuling walang pakundangan. Hindi sila nagkasiya na ang mga isda

hulihin at lutuin, isinilid pa ang mga ito sa mga lata na ikalakal ang layunin.”

“Ang mga corral na nililok ng kalikasan, upang maging tahanan ng mga kapatid

naming nasa karagatan; unti-unti ring sinira ng mga taong gahaman sa yaman.

Dahilan ito kaya marami sa mga lamang dagat, na kapag sumapit ang tag-ginaw

man o tag-init, sa mga dalampasigan ay patay na napapadpad.”

“Ang iba naman sa aming mga kasama, oo nga’t buhay na kinukuha, pero

humahantong naman sa ‘piitan,’ upang duon sila mapagmasdan ng mga taong ang

hangad lang ay magkaroon ng kasiyahan.”

“Ang mga gawang ito ng tao ay sadyang nagdudulot sa amin ng matinding

hinagpis. Marami na sa aming lahi ang lumisan dahil dina makatiis. Ang masaklap

pa nito, isa-isang hanay na ang naglalaho mula sa aming kaharian. Lahat ng ito’y

dahil sa mapaminsalang gawa ng taong gahaman.”

32

Ikatlong tumayo at nagsalita si Naturno – ang pinuno ng lahat ng likas na yaman.

“Ako’y totoong nabagbag sa aking mga narinig, mula sa iniulat nina Flora at

Fauna, at sa aking kaharian ay halos ganun din ang sinapit. Mula ng sumulpot

ang tao sa daigdig, ang aming kaharian ay di na natahimik. Nagsimula ang tao na

bato lang ang interes, subalit nang kalaunan pati na ang mga subastancia at

mineral sa aming kalaliman ay kanilang hinithit.”

“Saan ba nagmula, ang ginto tanso at bakal kundi sa mga ugat ng aming

kalaliman? Pati na ang petroleo na sa tao’y malaking pakinabang, sa amin ding

kaharian ang pinagmulan. Ginigiba nila ang mga bundok ginigiik ang mga bato;

para lang makuha ang mineral na kanilang gusto.”

“Ang gawang pagproseso sa mga mineral na ito, ay nag-iiwan ng latak na kung

saan-saan tumutungo. Malimit na ito’y humahalo sa aming mga tubig: mula sa

gawa nilang canal, tuloy ito sa mga ilog at batis, na ang huling hantungan ay ang

pusod ng karagatan.”

“Sa pusod ng mga disierto at ng mga karagatan, sila’y nagbabaon ng mga tubo, sa

layuning simsimin ang likidong inaasam. Lahat ng mga gawang ito ay masakit sa

aming panamdam, dahil katumbas nito’y hinihigop ang lakas na aming taglay.”

33

“Dahilan ito kaya nagkaroon ng vertigo ang kalikasan, nawalan ng balanse ang

dating daloy na natural. Nagawa nilang butasin pati na ang ulap na lambong,

upang ang klima sa mundo ay maging mainam.”

“Ngayon ang init ay sadyang nakulob, dulot ito ng sari-saring usok na

pumapaimbulog, mula sa mga dambuhalang chimnea na tao rin ang may gawa.

Ang isang ibinunga nito ay pagsilang ng kambal: El Nino at La Nina ang kanilang

pangalan --sobrang tagtuyot kapag tag-araw, sobrang baha naman kapag tagulan.”

“Isang bagay pa ang nais kong ipapansin, na mula sa aming kaharian ang tao’y

maraming kinukuha. Sa pamamagitan ng mga ito lumilikha siya ng iba’t-ibang

bagay, dahil sa dami ng kaniyang pangangailangan. Ngunit kapag ang kailangan

niya ay kaniya nang nakamtam, ang nalabi sa mga ito’y itinatapon kahit saan.”

“Ang mga kalat na ito ang nagpapangit sa aming mukha, at sa mga ugat

namin ay nagsilbing mga bara. Tubig at hangin na dating sariwa, ngayon ay

masasabing naging bilasa na.”

34

Kabanata 7

Ang Babala ng Pag-a-aklas

Pagkatapos na mag-ulat ang tatlong naatasan, ay muling tumindig si Ertho sa

gitna ng karamihan. Sa magiting na tinig ay kaniyang tinuran: “Pagkatapos na

ating marinig ang ulat ng tatlong kaharian, alam kong may ngit-ngit sa inyong

pakiramdam. Iyan ang dahil kaya kayo’y aking tinawagan, upang tayo’y bumuo ng

tiyak na hakbang.”

“Una kong naisip kung inyong marapatin, si Bathala ay ating sangguniin, yayamang

siya ang lumalang sa atin, pasiya niya ay ating alamin.” Lahat ay sumang-ayon sa

kaniyang tinuran, sa isang tinig kanilang pinailanglang, ang samo kay Bathala sila’y

ipagsanggalang.

At narinig ko ang isang malakas na tinig na nagsasabi: “Narinig kong lahat ang

mga iniulat; at aking nakitang totoo itong lahat. Ang paglalang ko sa tao’y aking

labis na pinagsisisihan; sapagkat sumira siya sa aming kasunduan. Hinirang ko

siyang maging tagapagbantay at tagpag-alaga, sa mga bagay na aking nilalang,

ngunit siya pa itong gumawa ng malubhang kapinsalaan.”

35

“Maraming beses ko na siyang pinaalalahanan, ngunit tila naging manhid na ang

kaniyang pakiramdam. Saksi sina Ertho at Oceana, sa mga kalamidad na aking

pinadala; ngunit hangga ngayon ang tao’y patuloy pa rin sa kaniyang gawang

mapaminsala, na tila baga wala siyang kadala-dala.”

“Nagpadala na ako ng mga lindol at tsunami; malalakas na bagyo na may

kasamang buhawi; matinding tagtuyot kapag tag-araw; at matitinding pagbaha

kapag tag-ulan.”

“Aking pinadaus-dos ang mga bundok, ang mga Vulcan ay aking pinausok. Subalit

ang tao’y saglit lamang na natakot, bumabalik sa masamang gawa kapag ang mga

ito ay natapos.”

“Akin ding isinugo ang mga uod at balang, upang salantain ang kanilang taniman,

pati na ang kanilang mga kawan ay akin nang sinaktan, anupa’t marami na sa

kanila ang nangamamatay.

36

Ang totoo sari-saring sakit na rin ang sa kanila’y aking pinaranas; mga sakit na di

alam ang lunas, subali’t hangga ngayon ang tao’y sadyang matigas, angking talino

at agham ang ipinangangahas.”

“Dahil dito’y akin ngayong ipinapasiya, na magbigay sa tao ng huling babala. Ang

mga salot at kalamidad na aking tinuran, ay lalo kong paiigtingan, kapag ang tao

ay di pa rin maawat sa pagsira niya sa lupa, dagat at mga kagubatan. Ang layunin

ko’y bigyan ng ALARMA ang tao na ang masama niyang gawa ay dapat na niyang

tigilan.”

“Sapagkat dapat niyang mapagtanto na ang ginawa niyang pagpinsala, siya rin ang

aani sa magiging bunga. Kung ngayon kayo na aking ibang nilalang ang naglalaho,

ang kasunod na mawawala ay ang tao. Dahil akin nang batas nuon una pa, na

kung ano ang itinanim, ay siya ring aanihin.”

“Akin ngayong itinataas ang aking tinig laban sa apat na haliging humubog sa

kaisipan, kamalayan at gawi ng tao: sina Romano, Cesario, Amerigo at Oxfordo.

Panahon na upang inyong mapagtanto, na ang aking nilalang ay hindi lamang ang

tao. Isa lamang siyang tuldok sa sansinukob na aking nilikha. Ang pag-iral niya’y

hindi nakahiwalay, kundi ito’y nakaugnay sa pag-iral ng iba ko pang mga nilalang.”

37

“Oo’t siya’y aking hinirang na maging katiwala sa lahat kong nilalang,

subali’t hindi ito nagbigay sa kaniya ng karapatan na gawing malaya ang balang

maibigan. Sapagkat sa bawat gawaing pagsira sa mundo at kalikasan, ang balik

nito’y sa sarili din niyang kapahamakan.”

“Sa araw na ito ay aking ibinababa ang aking sampung kauutusan; kautusang

dapat magsilbing panuntunan ng tao, upang masagip ang mundo na aking nilika.

Magbantay kayo o lupa, dagat at mga punong kahoy, sapagkat sa sinumang dito

ay lumabag, mabagsik na hatol ko ay akin nang igagawad.”

38

Ang Dekalogo ni Bathala

1. Lupa

Huwag mo nang sasaktan ang Lupa sapagkat diyan ka nagmula, at ang

iyong pagkain ay sa kaniya rin kinukuha. Ang lupa ay siyang Likas na

tahanan, dapat itong pangalagaan

2. Tubig

Huwag ka nang gagawa ng anumang ikadudumi ng Tubig, at huwag mo

nang sasagkaan ang natural na daloy nito. Ang tubig ay buhay na biyaya

ng Kalikasan, dapat itong ingatan.

3. Hangin

Huwag mo nang dumhan pa ang hangin na iyong nilalanghap, sapagkat sa

paggawa mo nito sarili mo ang mapapahamak. Ang hangin ay hininga ng

Kalikasan, panatilihin itong dalisay.

4. Enerhiya

Gamitin mo ang natural na lakas ng kalikasan, sapagkat dito ay wala nang

hihigit pa sa dulot na pakinabang. Ang natural na enerhiya ay puwersa ng

Kalikasan, gamitin ito ng may kabuluhan.

5. Punong kahoy at Halaman

Huwag mo nang ipahamak ang mga Punong Kahoy at Halaman, sapagkat

sila man ay nagdudulot sa’yo ng pagkain at kapakinabangan.

6. Mga hayop sa lupa

Mahalin mo ang mga hayop, malalaki o maliliit man, sapagkat sila man ay

may karapatan sa buhay at matatahanan.

39

7. Mga Hayop sa Dagat

Huwag ka nang magpakalabis sa paghuli sa mga isda at iba pang lamang

dagat at ingatan mong huwag pinsalain ang kanilang tahanan.

8. Mga ilog at batisan

Ingatan mo nang maging malinis ang mga Ilog at Batisan, upang manatili

ang dalisay na tubig sa iyong inuman.

9. Mga bundok

Huwag mo nang giikin ang mga bundok o baguhin man ang hugis ng mga

ito, sapagkat may tiyak na layon kung bakit gayon sila itinatag.

10. Mga ibon at kulisap

Mahalin mo ang mga ibon at kulisap, huwag mo silang itaboy at ipahamak,

sapagkat sila man ay naghahayag ng aking kapangyarihan.

40

Kabanata 8

Ang Alarma

Ang Alarma o Babala ay isang mensahe ng Pag-ibig ng nagbababala sa

kaniyang binababalaan. Ang Manlilikha ay Pag-ibig, ngunit tagapag-gawad din

siya ng Katarungan. Ang katarungan ay nakasalig sa batas o kautusan na siyang

dapat maging panuntunan sa pagsunod.

Kapag ang binabalaan ay hindi nagbago, sa paraang hindi sinunod ang

batas o panuntunang inihayag, ilalapat sa kaniya ang parusa bilang bahagi ng

Katarungan.

Ang Mundo sa kasalukuyan ay nasa kritikal na kalagayan – maitutulad ito

sa isang pasyenteng naghihingalo. Palala nang palala ang tinatawag na “Global

Warming.” Sintomas ito ng malubhang sakit na dinaramdam ng Inang Lupa at ng

Kalikasan. Kung tutuusin, ang “Global Warming” ay dapat na ituring na “Global

Warning” para sa lahat ng tao sa lahat ng sulok na daigdig.

Araw-araw ay laman ng mga pahayagan sa lahat ng larangan ng media ang

mga masasamang epekto ng “Global Warming,” pangunahin dito ang pagbabago

ng klima o “Climate Change.”

Sa katotohanan, nagkataon o sadyang pinagtiyap ng panahon, na habang

isinusulat ang kabanatang ito ng aklat, ay bumuluga sa TV screen ang headline

na nagsasabing: “ANG PILIPINAS, SA LAHAT NG MGA BANSA SA ASIA,

ANG PINAKA-APEKTADO SA CLIMATE CHANGE.” Pagkatapos ay

ipinakita sa isang bahagi ng bansang Iceland, ang unti-unting pagkalusaw ng

malaking tumpok ng yelo, na ang sukat ay halos sinlaki ng siyudad ng Quezon.

Dahilan ito ng pagtaas ng lebel ng tubig-dagat sa dakong yaon. Bagay na di

malayong mangyari din sa iba pang panig ng mundo.

41

Ang sinabing ito tungkol sa Pilipinas ay totoo sa pangyayari! Katatapos

lang nating danasin ang El Niño na kung saan ay nagdulot ng matinding tagtuyot

na lubhang nagpahirap sa ating mga magsasaka. Dahilan kaya halos wala silang

inani mula sa kanilang mga pananim. Ang isa pa sa matinding epekto nito ay ang

krisis sa tubig sapagkat ang mga dam na nagsisilbing imbakan ay halos matuyuan

dahil walang dumarating na ulan.

Ngayon naman ang nakaamba ay ang La Niña, dahil sa pagsapit ng tagulan.

Pinangangambahan naman ngayon ang mga pagbaha dulot ng mga sunodsunod

na bagyo, katulad noong taong 2009, lalo ng manalasa ang bagyong Ondoy

–na halos buong Metro Manila ay lumubog sa tubig-baha. Hindi na ito

malilimutan ng mga Filipino sa tindi ng pinsalang idinulot nito sa buhay at ariarian

ng marami nating mga kababayan.

At di pa tayo halos nakakabangon, dalawang malalakas na magkasunod na

bagyo na naman ang humagupit sa ating bansa: Sina Pedring at Quiel, na dahil sa

kanilang pinagsanib na puwersa ay nahigitan ang pinsalang nagawa ng bagyong

Ondoy.

Kamakailan lang ay ginulat din tayo ng balita tungkol sa pagsalakay ng

laksa-laksang uod sa mga taniman sa isang lugar sa Batangas – na sa dami nila’y

ekta-ektaryang maisan at iba pang mga pananim ang nasalanta. Halos hindi

mapaniwalaan subalit ipinakita kung paano ubusin ng mga uod ang mga luntiang

dahon ng mga pananim na halos tangkay na lang ang naiiwan.

Nakakatawag din ng pansin ang balita mula sa Pangasinan at Batangas

ukol sa maraming patay na isda na naglulutangan bunga ng matinding init ng

tubig at kakulangan ng oxygen. Sa ibang panig naman ng mundo ang sanhi ng

tinatawag na “fish kill” ay ang sobrang lamig at matinding polusyon sa tubig.

At kamakailan lang ay ginulantang tayo ng balita na libu-libong ibon ang

bigla na lamang patay na nangahulog mula sa mga puno at himpapawid.

42

Di na rin mabubura sa isip ng mga Filipino ang trahedyang naganap sa

Ormoc City noong Nobyembre 1991, dulot ng biglang pagbaha at pagguho ng

lupa, na kung saan mahigit 5,000 buhay ang nakitil. Halos ganito rin ang nangyari

sa mga bayan ng Infanta, Real, at Gen. Nakar, Lalawigan ng Quezon noong

Nobyembre 29, 2004. Marami din ang mga napahamak at nawalan ng tahanan

dahil kasama ng mga troso na inanod ng tubig at natabunan ng lupa bunga ng

biglang pagbaha at “landslide.”

At noon lamang nakaraang taon (2011) ay napaulat ang bihirang pangyayari

sa Davao, Cotabato at Maguindanao, na sinalanta ng matinding pagbaha. na

batay sa tala ng kasaysayan ng tatlong Probinsiyang ito ay ngayon lang nila

naranasan ang ganitong uri ng kalamidad.

At ang pinakahuling napabalita kamakailan lang na gumimbal sa buong

daigidig ay ang pangyayari sa Japan na kung saan naganap ang napakalakas na

lindol (8.9 magnitude --pangalawa sa pinakamalakas sa buong daigidig). Na ito’y

sinundan ng dambuhalang tsunami na literal na lumamon sa bayan ng Sheindai.

At hanggang sa sandaling ito na isinusulat ang bahaging ito ng aklat ay

kasalukuyan pa ring nagdadalamhati ang buong bansa ng Japan sa dami ng mga

nangamatay (mahigit 4,000) at nagdulot ng napakalaking kapinsalaan sa maraming

ari-arian.

Nauna pa rito ang dalawang malaking sakuna na dinanas ng ating bansa –

ang malakas na lindol noong July 16, 1990, na sumentro sa Baguio City at ang

pagputok ng Bulkang Pinatubo noong 1991.

Ang dalawang malaking trahedyang ito sa magkasunod na taon ay

nagdulot ng matinding dagok sa buhay ng marami nating mga kababayan na

kailanman ay hindi na malilimutan. Dagdag pa rito ang sinasabi ng mga

siyentipiko na ang pagputok ng Bulkang Pinatubo ay nakapag-ambag sa suliranin

ngayon ng buong mundo na pagbabago ng klima o “climate change” dahil sa abo

na isinambulat nito sa kalawakan.

43

Ang Senaryong ito ay dito pa lang sa Pilipinas. Kung isasama ang mga

pangyayari sa ibat-ibang panig ng daigdig, lalong marami ang mga kahindik-hindik

na kalamidad ang nagaganap: tulad ng mga paglindol, tsunami, twister, heat

wave, cold wave, super typhoon, forest fires at ang ibat’ibang uri ng

karamdaman na malimit ay sinasabing galing sa mga hayop, kulisap o kaya ay virus

o mikrobiyo.

Mga kalamidad na sinasabing natural, subalit sa katotohanan ay sa gawa

ng tao ito nag-ugat.

Ang “Global Warming” ay hindi gawa ng kalikasan o “natural phenomenon”

–hindi ito “Act of God” na siyang lumikha ng Mundo para maging perpektong

tahanan ng tao. Ito ay bunga ng ginawa ng tao na pakikialam sa likas na daloy ng

Kalikasan at tuloy-tuloy na pagsira sa Mundo at Kapaligiran. Ang mga

pangunahing resulta ay ang matinding polusyon ng tubig, lupa at hangin. Kaya

ang solusyon sa malaking suliraning ito ay nakasalalay sa kamay ng tao na siya ring

may gawa nito.

Ito ay humihingi ng isang malaking pagbabago ng paniniwala at pananaw

tungkol sa mundo, sa kalikasan at sa iba pang mga kinapal - na ang Mundo ay

nilikha upang maging tahanan ng tao at ng iba pang mga nilalang; na ang

Kalikasan ay may likas na daloy na di dapat salungain; na ang mga likas na yaman

ay may punto ng pagkaubos; at ang iba pang mga nilikha ay mayroon ding

karapatang mabuhay at karapatan sa tahanan. Ang tao ay dapat umiral bilang

bahagi at kaugnay ng lahat ng iba pang mga nilalang at hindi siya nakahiwalay o

natatangi.

Kailangan din ang isang nagkakaisang pagkilos, higit na dakila kaysa sa mga

Krusada ng nagdaang panahon. Isang Repormasyon tungo sa isang

Makakalikasang Adhikain. Ito ang Krusada para sagipin ang Mundo sa tuluyang

pakasira nito.

Ang pagkilos ay ngayon na, hindi na ito dapat ipagpaliban pa, bago mahuli

ang lahat! Atin nang nakita at narinig ang…A L A R M A!!!

44

Ang mga datos, mga pangyayari, at mga di panakaraniwang kaganapaan na

inilahad sa itaas ay mga katibayan ng tuloy-tuloy at walang patumanggang pagsira

ng tao sa Mundo at sa Kalikasan … kailan kaya maririnig ng tao ang sakdal pait

na pagtaghoy ng Inang Lupa? Kalian kaya niya ididilat ang kaniyang mga mata

para kaniyang makita ang pagtangis ng Inang Kalikasan? Kailan kaya niya

ibubukas ang kaniyang mga tainga, upang kaniyang marinig ang malakas na tunog

ng…

ALARMA!!!

45

Mga Hakbang Na Maaaring Gawin Para Labanan ang “Global Warming”

1. Edukasyon – ito ang unang hakbang tungo sa pagbabago. Kailangang

mamulat ang ating kamalayan na ang mga di pangkaraniwang kalamidad

ngayon na ating nakikita at nararanasan ay bunga ng pagbabago ng klima o

“climate change”. Kasunod nito ay dapat nating malaman at isagawa ang

mga hakbang na maaari nating pansariling gawin upang maampat ang

“global warming”.

2. Magtanim ng Punong Kahoy at Alagaan – isa ito sa pinamamahalagang

hakbang na maaari nating gawing pansarili upang magkaroon tayo ng

ambag para maampat ang “global warming’ na siyang dahilan ng “climate

change.” Magtanim tayo ng punong kahoy sa ating bakuran o kaya ay

sumama sa mga “tree planting activities” na isinasagawa ng Pamahalaan.

Ang punong kahoy at iba pang mga halamang may dahon ang may

pinakamalaking magagawa para sisimsimin ang carbon dioxide – isa sa mga

greenhouse gases na sanhi ng global warming.

3. Ang Tatlong R’s (Reduce, Reuse, Recycle) – mahalagang matutuhan ito ng

bawat indibiduwal. Nagkakaroon ng basura kapag pinaghahalo ang di

dapat paghaluin. Ang nabubulok ay di dapat ihalo sa nabubulok. Kaya

dapat matutuhan ang pagbubukod (segregation). Sa ganitong kaparaanan

nababawasan agad ang kakat o basura. Ikalawa, pag-aralang gumamit ng

mga segunda manung kagamitan. Halimbawa ay ang mga plastic na lalagyan

o kagamitan. Kung maaarimpa naming gamitin ay huwag munang itatapon

bagkus ay linisin at gamitin uli. Ikatlo, matutong mag-recycle ng mga bagay

tulad ng plastic, bakal, tanso, aluminum o kaya ay papel. Ipunin ang mga

46

ito at linisin sa halip na itapon at dalhin sa pinakamalapit na junk shop

upang maging pera.

4. Mag-Compost – Mahigit na 60% sa basura ay nabubulok (degradable).

Karamihan ay mula sa pagkain (food waste) o dili kaya ay mga basura na

mula sa gawain at produktong agrikultura (agricultural waste). Lahat ng

ito ay maaaring i-compost o bulukin upang maging pataba o soil enhancer.

Pag-aralan ang proseso ng composting sa pamamagitan ng pagdalo sa mga

seminar na pinangangasiwaan ng mga agricultural technicians o dili kaya ay

pagbabasa ng mga polyeto na tumatalakay dito.

5. Hardin sa Bawat Tahanan -

47